در حالی که جمهوری اسلامی ایران در روزهای ابتدایی خود بر رهایی مردم خود از فقر و بهبود دسترسی به خدمات متمرکز بود اما رژیم فعلی نتوانسته است این سرمایه اجتماعی را حفظ کند.
اعضای هیات در حال ثبت نام نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری ایران در وزارت کشور تهران در 11 مه 2021 زیر تصویری از رهبر فقید انقلاب جمهوری اسلامی نشسته اند. - عطا کناره/خبرگزاری فرانسه از طریق گتی ایماژ
جمهوری اسلامی ایران از زمان به قدرت رسیدن در سال 1979 کشوری مبتنی بر ایده های انقلابی عدالت اجتماعی و استقلال بوده است. رژیم در طول دو دهه اول حیات خود توانست سرمایه اجتماعی قابل توجهی تولید کند و طبقات پایین تر را از فقر خارج کند و بخش بزرگی از مناطق روستایی کشور را شهرنشینی کند که اکنون در تداوم این امر ناکام مانده است.
داده ها نشان می دهد که سرمایه اجتماعی جمعیت شهری ایران که در اواسط دهه 1980 زیر 55 درصد بود در سال 2021 به 76 درصد رسید. تعدادی از شاخص های اجتماعی-اقتصادی مانند امید به زندگی وجود داشت, دسترسی به خدمات بهداشتی, سواد و تحصیلات عالی که مشروعیت گسترده ای را برای جمهوری اسلامی در میان اقشار محافظه کارتر جمعیت ایجاد کرد. همچنین استفاده از یک سیستم یارانه ای که بتواند طبقات پایین اجتماعی را توانمند کند به منظور افزایش مشروعیت رژیم در میان گروه های هدف ذکر شده طراحی شده است. در نتیجه یک استدلال در ارزیابی بقای رژیم این واقعیت بود که می توانست برای حمایت از یک اقلیت قوی تکیه کند.
اما همه نشانه ها این است که رژیم در حفظ سرمایه اجتماعی ذکر شده به طرز فجیعی شکست خورده است. اگرچه مشروعیت انباشته بر اساس شاخص های اجتماعی و اقتصادی ظهور, روشن است که انتظارات تغییر کرده است به عنوان جمعیت مدرن تر و تحصیل کرده تبدیل شده است. از نظر دانشگاهی عوامل موثر بر سطح سرمایه اجتماعی دولت شفافیت و پاسخگویی و کیفیت حکومتداری و حاکمیت قانون و عدم خشونت و ثبات سیاسی و مبارزه با فساد است. همه عواملی هستند که رژیم به عنوان یک کل و دولتهای پی در پی بدون توجه به تغییر انتظارات مردمی شکست خورده اند.
جالب اینجاست که پرزیدنت ابراهیم رییسی این موضوع را شناسایی کرده و پس از انتخابات خود در سال 2021 اعلام کرده است که افزایش سرمایه اجتماعی "پروژه بزرگ دولت وی خواهد بود. ریسی گفت:" هیچ چیز مهمتر از خدمت به مردم و حفظ صلح و امید در جامعه نیست. کارشناسان اتفاق نظر دارند که تاکنون دولت رایسی در "خدمت به مردم" شکست خورده است."اما مشکلات قبل از افتتاح رییسی به عنوان رییس جمهور در سال 2021 شروع شد.
در زمان دولت حسن روحانی (2013-2021) تعدادی از مطالعات انجام شده است که حکمرانی خوب را به عنوان مهمترین عنصر در ایجاد مشروعیت و سرمایه اجتماعی برای دولت شناسایی می کند. به جای ترویج شیوه های خوب, حکومت واقعیت رو به وخامت گذاشته بسیار است که بسیاری از فساد و مدیریت بد به عنوان تهدید امنیت ملی بالا کشور توصیف. در بالای موارد بسیار قابل مشاهده از اختلاس کل جمعیت نیز نا امید شده بود در چگونه این بیماری همه گیر کووید-19 بود مدیریت نادرست به خصوص تحقق است که سیاست های غلط در مورد واردات واکسن باعث بسیاری از تلفات بیشتر است. در این زمینه باید درک کرد که برخلاف تصمیمات سیاست خارجی یا موارد اختلاس موضوعاتی مانند بهداشت عمومی و تورم به تک تک خانواده های کشور ضربه زده است. فرمول اعمال شده سرزنش دسیسه های خارجی برای هر شکست حکومتی نیز سودمندی خود را از دست داده است. جامعه به ویژه نسل جوان انتظار پاسخگویی دارد و ساختارهای حاکمیتی فعلی نتوانسته اند چنین پاسخگویی را ارتقا دهند.
حتی پس از همه گیری نیز توجه واقعی به خواسته های عمومی وجود نداشت. سیاستمدار اصلاح طلب و عضو سابق شورای شهر تهران غلامرضا انصاری معتقد است عدم تعامل دولت رییسی با اعضای نخبگان منجر به ایجاد شکاف بین واقعیتهای اجتماعی و برنامهها و سیاستهای دولت شده است. یک مثال این است که چگونه دولت نرخ ارز یارانه ای خود را متوقف کرد که منجر به افزایش بی سابقه قیمت مواد غذایی شده است. تعدادی از رسانه ها به طور گسترده ای شکایت کردند که چگونه افزایش اعلام نشده قیمت نان باعث سرخوردگی طبقات پایین تر می شود. اعتماد رو به کاهش جمعیت روستایی به کل رژیم یکی از فرایندهای اصلی است که سرمایه اجتماعی رژیم را تضعیف کرده است. در چند ماه اول دولت رییسی بهانه مقامات جدید مقصر دانستن دولت روحانی بود. با این حال بیش از 16 ماه به دولت ریسی روشن است که این یک مشکل سیستمی است که منجر به تجمع سرخوردگی و احساسات منفی در مورد رژیم به عنوان یک کل می شود.
جالب اینجاست که این واقعیت که خشم اجتماعی در حال افزایش است یک راز نبود. حمیدرضا حاجی بابایی وزیر پیشین معارف و معاون فعلی مجلس در واقع در دسامبر سال 2021 اظهار داشت که حکومت باید به طور فعال سرمایه اجتماعی را ارتقا دهد و "هر شهروندی را که به دلیل مشکلات اقتصادی و اجتماعی از رژیم خود عصبانی است با هم سازگار کند.”
با این حال دولت نه تنها هیچ یک از شهروندان ناامید را با هم سازگار نکرده بلکه با دستگیری و مزاحمت هر کسی که به حکومت ضعیف اشاره کرده است روشی تحقیر کننده برای انتقاد سازنده ایجاد کرده است. عباس عبدی فعال سیاسی و مفسر اوضاع را اینگونه توضیح می دهد: "یک دلیل این است که چشم خود را بر واقعیت ببندیم. در واقع فکر می کنند اگر مشکل را نبینند پس وجود ندارد! به عبارت دیگر منتقدان و مخالفان را نادیده می گیرند و فکر می کنند با نادیده گرفتن یا تحقیرشان مشکل حل می شود و منتقدان ناپدید می شوند. نه تنها خودشان را نادیده میگیرند بلکه خودشان را نادیده میگیرند.”
این رویکرد توسط مقامات نه تنها دامنه را برای بحث های تخصصی در مورد موضوعات جاری با توجه به زنان محدود, جوانان, محیط, بی عدالتی اجتماعی, حقوق کارگران, و غیره., اما بیشتر بسیاری از بخش های جمعیت سرخورده.
واضح است که عدم توجه به خواسته های مردمی و هدر دادن سرمایه اجتماعی جامعه را به سطحی رسانده است که نارضایتی های اجتماعی به تنها راه ابراز نارضایتی خود به رژیم تبدیل شده است. علاوه بر این هر چرخه اعتراض اجتماعی در ایران هزینههای مادی و غیرمادی زیادی را به دنبال دارد و شکایتها را بیشتر میکند.
در غیر این صورت موج اعتراضات کنونی در ایران باید رای دهندگان رژیم را وادار کند که بدون اغراق و اظهارات نادرست سطح حمایت و مشروعیت خود را در جامعه بازبینی کنند و متوجه شوند که به صفر رسیده است. بازیابی مشروعیت و درجاتی از اعتماد به نفس مستلزم اصلاحات و اقدامات جسورانه ای است که اعتماد طبقات مختلف اجتماعی را جلب کند. اظهارات رهبران ارشد نشان می دهد که هرگونه نرم شدن رویکرد تهاجمی خود را نشانه ضعف می دانند — عدم درک اینکه خواسته های اجتماعی از بین نمی روند.
در حالی که وجود دارد بسیار عدم اطمینان در مورد اینده از موج کنونی اعتراضات یک چیز مسلم است: عدم رسیدگی به خواسته های جامعه برای بهبود ساختار حکومتی فقط نا امید در حال حاضر سرخورده بخش از جمعیت بیشتر زمینه را برای اشکال جدیدی از اعتراض و مقابله با یک رژیم است که هیچ سرمایه اجتماعی برای سرمایه گذاری در اینده خود را.
